اخبارفرهنگ مردم داریونهمه

فرهنگ مردم داریون | قسمت نهم: معماری مردم داریون

به کوشش جلیل زارع

از آن جا که خانه ها با خشت و گل ساخته می شد، خاک ماده ی اساسی ساخت خانه ها را تشکیل می داد. مقداری از خاک مورد نیاز از چاه هایی که به منظورهای مختلف از جمله چاه فاضلاب در حیاط می کندند به دست می آمد و بقیه را با الاغ از تپه های نزدیک می آوردند و دو گونه از مصالح ساختمانی درست می کردند: خشت و نونَک (1)

خشت را با قالب های چوبی در اندازه های 20 در 20 و با ضخامت 5 سانتی متر درست می کردند. نونک را با دست و بدون استفاده از قالب، شکل می دادند. کاربرد آن ها متفاوت بود. خشت برای ساخت اتاق ها به کار می رفت؛ زیرا ظرافت بیش تری داشت. از نونک برای ساخت مکان های کم ارزشی مانند آغل گوسفندان و انباری و دیوار حیاط استفاده می شد. زیرا کار را با سرعت بیش تری پیش می برد.

ساخت خانه
نخست پی یا شالوده دیوارها را به عمق و پهنای 50 در 50 سانتی متر می کندند و با آب و خاک و سنگ پر می کردند. تا یک متری دیوار را با سنگ ” کار می کردند “. سپس دیواری از خشت به پهنای 50-40 سانتی متر تا ارتفاع نزدیک به 3 متر می چیدند. ضمن آن که متناسب با طول دیوار چند طاقچه نیز در دیوارها تعبیه می شد. سر طاقچه را با تیرهای چوبی می پوشاندند و روی آن ها کار چیدن دیوار ادامه می یافت تا به سقف می رسید. جای در و ” دَربچّه ” (2) نیز با توجه به جهت تابش نور در نظر گرفته می شد. دربچه، مانند پنجره کوچکی بود که به منظور روشنایی اتاق در قسمت بالای دیوار کار گذاشته می شد.

برای پوشاندن سقف از تیرهای راست و محکمی استفاده می شد که به آن ” هَرَس ” می گفتند. هرس ها به فاصله ی تقریبی 15 سانتی متری هم قرار می گرفتند. دو. سر آن ها را با شُل می پوشاندند تا بی حرکت بماند. سپس نی های بلندی را با شاخ و برگ های آن ها روی هرس ها می انداختند (3) تا کاملا پوشیده شود. در دوره های بعد به جای این نی ها از حصیر مانندی بافته شده از الیاف نی به نام ” بُلیو ” (4) استفاده می شد. پس از این کار لایه هایی از خاک نرم مرطوب و چسبناک می ریختند و با پا کاملا لگد می کردند تا ضخامت آن به حد کافی حدود 40-30 سانتی متر برسد. این کار معمولا یک روز طول می کشید و در پایان کار، هیچ بارانی نمی توانست در آن نفوذ کند. از آن جا که پهنای پشت بام کم و شیب آن زیاد بود به راحتی می توانست آب باران را از طریق ناودان هایی که روی پشت بام هر اتاق نصب شده بود به پایین هدایت کند.

پنجره ها و درها در آخرین مرحله کار گذاشته می شد. چنان که اشاره شد در ابتدا به جای پنجره از دربچه استفاده می شد. بعدها پنجره های کوچک جای آن ها را گرفتند. این پنجره ها از جنس چوب بود و به شکل مربع ساخته می شد. از آن جا که اتاق ها در مساحت کم ساخته می شد پنجره ها نیز کوچک گرفته می شد تا تناسب بیش تری ایجاد شود و هم چنین مانع از دست رفتن گرما در زمستان شود.

اتاق ها ردیفی و دور تا دور حیاط ساخته می شد. برخی اتاق ها، پَستو (5) نیز داشت. پستو، اتاق مانندی بود که پشت اتاق نشیمن ساخته می شد؛ با این تفاوت که پنجره و روشنایی نداشت. اگر به اتاق کم تری نیاز بود ترجیح می دادند تمام اتاق ها رو به قبله (جنوب) باشد، تا هم نور بیش تری داشته باشند و هم گرما و خنکی دلخواه را تامین کنند. چیزی که به این امر کمک شایانی می کرد ضخامت دیوارها بود که به 50 سانتی متر می رسید و مانع گرما و سرمای شدید می شد.

هر حیاط راه پله ای داشت که به پشت بام می رسید. این پلّه ها نیز با سرپلّه پوشیده می شد. ارتفاع سرپلّه ها به 2 متر می رسید و مانند سقف خانه ها با چوب پوشیده می شد. این پله ها و سر پله ها علاوه بر آسان کردن دست یابی به پشت بام، گذرگاهی مناسب برای ورود هوای خنک در تابستان به ایوان خانه بود. ایوان در تابستان، خنک ترین مکان برای نشستن و خوابیدن و در زمستان نخستین سر پناه برای در امان ماندن از باران و برف به شمار می رفت.

اتاقی که در آن می نشستند به ویژه در خانواده های کم بضاعت هم اتاق خواب بود هم پذیرایی هم آشپزخانه و انباری، گاه سیلو مانند کوچکی نیز به نام ” کتّه ” (6) در آن درست می کردند که برای نگه داری گندم از آن استفاده می شد.

با این حال با گذشت زمان و بهتر شدن امکانات زندگی ممکن بود چند اتاق در اختیار یک خانواده قرار گیرد. در این صورت بهترین اتاق را به پذیرایی اختصاص می دادند. آن را فرش می کردند و خودشان کم تر از آن استفاده می نمودند. بقیه ی اتاق ها نیز هر کدام به کاری اختصاص پیدا می کرد.

کتل دون
معمولا در هر حیاط گودالی بود که مواد زاید و خاکروبه ها را در آن می ریختند. به این گودال ” کتل دون ” گفته می شد.

حوض:
پس از آن که آب لوله کشی وارد خانه ها شد. حوض نیز کم کم جایگاه خاصی یافت. این حوض های فلزی و به شکل دایره از سیمان و شن ساخته می شد. ارتفاع آن ها تقریبا 120 سانتی متر بود. آب از یک لوله وارد آن می شد و از شیر آبی که در دیواره ی آن کار گذاشته بودند بیرون می رفت.

چاله نان پزی
در هر حیاط جایی برای پختن نان در نظر گرفته بودند. چاله ی نان پزی در آن جا کنده می شد و سه ” چُمبله ” با ستون گلی کوتاه با فاصله ی معین کنار چاله می ساختند که تابه روی آن قرار می گرفت.

علاوه بر موارد بالا خانواده هایی که از راه دامداری امرار معاش می کردند یا حیوان بارکش داشتند؛ بخشی از حیاط خانه را به آغل گوسفندان یا طویله ی اسب و الاغ اختصاص داده بودند.
پانوشت:
1- نون + ک شباهت: نان مانند
2- در کوچک. به پنجره های کوچک، دربچه گفته می شد.
3- این نی ها از نیزار نزدیک داریون که اکنون دیگر وجود ندارد می آوردند.
boliow4-
pastu5-
katta6-
*برگرفته از ” کتاب فرهنگ مردم داریون ” نگارش و پژوهش: جلال بذرافکن

ادامه دارد … ( قسمت بعد: امور اجتماعی مردم داریون )

امتیاز کاربران: اولین نفری باشید که امتیاز می دهد!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا