امروز اربعین؛۲۰میلیون زائر پای پیاده به استقبال قبله دل ها

جلیل زارع*

توریسم آنلاین نوشت:هزار و سیصد و هفتاد و پنجمین اربعین هم رسید. اخبار راهی شدن زائران کربلای معلی همه جا پیچیده است. شوخی نیست. بیست میلیون زائر از سراسر جهان مرزهای عراق را درنوردیده اند و پای پیاده به استقبال قبله ی دل ها می روند.

هزار و سیصد و هفتاد و پنج سال پیش، حسین (ع) در صحرای کربلا، در حالی فریاد ” هل من ناصر ینصرنی ” سر داد که فقط هفتاد و دو تن یاریش کردند. و امروز بعد از هزار و سیصد و هفتاد و پنج سال، بیست میلیون عاشق دلسوخته و سینه چاک از سراسر چهان به یاریش شتافته اند و من نیز یکی از آن هایم. روزها و شب ها با پای پیاده راه پیموده ام و حالا فقط چند کیلومتر با حسین (ع) فاصله دارم.

خسته ام. خیلی هم خسته ام. کیلومترها راه پیموده ام تا به این جا رسیده ام. پلک هایم سنگینی می کنند. صدای ” هل من ناصر ینصرنی ” حسین (ع) در گوشم می پیچد. راحتم نمی گذارد. به گمانم باز هم تنهاست. کمک می خواهد. باید تا دیر نشده است کاری کنم. باید به یاریش بشتابم. روی پایم بند نیستم. زیر پایم خالی می شود. سبک می شوم. انگار پر در آورده ام. به دنبال صدا می روم.

مدینه النبی است. سوم شعبان سال چهارم هجری قمری است. فرزندی از اولاد پیامبر دیده به جهان می گشاید که وارث خون خداست. پدرش علی مرتضی و مادرش صدیقه ی کبری است. هم اوست که مرا به خود می خواند. و همراهش می شوم. تا همیشه ی تاریخ. او قد می کشد تا آسمان و من همراهش می شوم.
در جنگ جمل با اویم. صفین را با او درک می کنم. در مراحل مقدماتی صفین، در گرفتن مسیر آب از دست شامیان با اویم. خودم از زبان مبارک مولای متقیان (ع) شنیدم که فرمود : « هذا اول فتح ببرکه الحسین: این نخستین پیروزی است که به برکت حسین به دست آمد. » نهروان را هم با اویم.

شمشیر جهل، فرق دانایی را می شکافد و حسنین یتیم می شوند که عالم یتیم می شود. حسین (ع) به امامت برادر بزرگوارش صحه می گذارد. و من نیز با اویم. بند بند تنم را از هم بگسلند دست از او برنمی دارم.

حسن بن علی (ع)، صلح با معاویه را می پذیرد و حسین (ع) تسلیم تصمیم برادر و امام خویش است. و من هم با اویم. حتما حکمتی در کار است که من نمی دانم.

زهر کین، جگر حسن (ع) را از هم می پاشد و او را به ملکوت اعلی می رساند. حالا دیگر نوبت امامت اوست؛ حسین بن علی (ع)؛ هم او که صدای هل من ناصر ینصرنی اش در گوشم است. هیچ چیز تغییر نکرده است. باز هم با اویم. سوگند می خورم هرگز رهایش نخواهم کرد.

مردم عراق او را به کوفه دعوت می کنند ولی او ده سال آخر عمر معاویه را تاب می آورد و پیمان شکنی نمی کند. چه سری است، نمی دانم. نمی خواهم هم بدانم. تسلیم اویم که سفینه ی نجات من است. نجات از پلشتی ها و کج روی ها و هدایت به سوی نور و صراط مستیم.

معاویه هم با آن همه دبدبه و کبکبه اش اسیر چنگال مرگ می شود. پسر ناخلفش یزید بر اریکه ی قدرت چنگ می اندازد. حسین (ع) به دارالاماره فرا خوانده می شود. به همراه جمعی از طایفه و عشیره ی خود به آن جا می رود. یزید از او بیعت می خواهد. امام با گفتن ” لا خیر فى بیعة سر َّ، و الظاهرة خیر ” ، از بیعت با یزید سر باز می زند. و من هم چنان با اویم. که او امام است و من ماموم.

عکسها:حمید فروتن

حسین (ع) شبانه راهی مکه است و من با اویم. باز هم سوم شعبان است. ولی این بار سوم شعبان سال شصت و یک هجری قمری. پنجاه و هفتمین سالگرد ولادتش است. قدم به خاک مکه می گذارد. چهار ماه در مکه است. من تمام روز و شب هایش را با او همراه هستم. وجبی از صراط او عقب نمی نشینم. صراط او شاقول من است. و من تمام انسانیتم را با آن اندازه می گیرم. حرامم باد بی او بودن را، وقتی شاهد هستم که با چه شور و شوقی اهالی مکه از زن و مرد و پیر و جوان بر گرد شمع وجودش حلقه زده اند و از انوارش روشنایی می گیرند.

در خلال این روزهایی که امام در بین مردم مکه هست، پی می برم که حمایت آن ها از او بیش تر یک احساس عاطفی روبنایی هست تا معرفت و درک عمیق زیربنایی و در چشمان امام نمی بینم دل به وعده های آنان خوش کند.

بیش تر مردم عراق به ویژه کوفه و بصره، شیعه علی هستند؛ یک سوم مردم کوفه و شماری از مردم بصره. و در این میان، کوفه ارجح است. شهری که نعمان بن بشیر بن سعد، آن انصاری زاده عثمانی بر آن حکمرانی می کند. شیعیان کوفه که سالیان سال آرزوی مرگ معاویه را در دل دارند چون خبر عدم بیعت حسین با یزید را می شنوند، آمادگی خود را برای مبارزه در رکاب حضرتش اعلام می کنند.

هیچ روزی شب نمی شود مگر آن که سیل دعوتنامه های کوفی به مکه می رسد. در نامه ی سلیمان بن صرد چنین نوشته شده است : « سپاس خداى را که دشمن جبّار تو را شکست؛ کسى که بر این امّت شورید؛ اموال آن را غصب کرد و بدون رضایت بر آن حاکم شد؛ پس از آن بهترین ها را کشت و بدترین ها را برجاى گذاشت و مال خدا را میان ثروتمندان بگرداند؛ دور باد همان گونه که ثمود؛ اما اکنون امامى نداریم، بیا، شاید خداوند همه ما را زیر سایه رهبرى تو بر راه حق بخشد. » بقیه نامه ها نیز چنین است.

و امام پاسخ دعوت آن ها را نمی دهد مگر زمانی که حدود دوازده هزار نفر پذیرای حضور او در کوفه می شوند. در نامه ای که امام برای مردم کوفه می نویسد پس از یادآوری دعوتنامه های متعدد آن ها می فرماید: « من، برادرم، عموزاده ام و فرد مورد اعتماد از اهل بیتم را می فرستم. به او گفته ام تا از حال و کار و عقیده شما مرا آگاه سازد. اگر او به من نوشت که آراى شما همان است که در نامه هایتان آمده، نزد شما خواهم آمد. »

امام مسلم بن عقیل را به کوفه می فرستد. و من گام به گام با مسلم همراه می شوم تا شاهد صدق گفتار مردم کوفه باشم. پنجم شوال به کوفه می رسد. در کوفه سراغ تک تک شیعیان علی را می گیرد. هانی بن عروه، مختار ثقفی، مسلم بن عوسجه و … . شیعیان، گروه گروه با مسلم به عنوان نماینده ی امام بیعت می کنند. روز به روز بر جمعیت مشتاق حضور امام در کوفه افزوده می شود تا آن که مسلم نامه ای به امام می نویسد و از او می خواهد هر چه سریع تر خود را به کوفه برساند.

و در این موقع است که دیو و دد به هراس می افتند؛ افرادی مثل عمر بن سعد، محمد بن اشعث بن قیس، مسلم بن سعید حضرمى و عمارة بن عقبه و عبدالله بن مسلم، یزید را از کم و کیف کوفه با خبر می سازند و از او می خواهند تا دیر نشده چاره ای بیندیشد و کسی را برای حکومت کوفه بفرستد که بتواند این قیام را در نطفه خفه کند. و یزید، عبیدالله را که حاکم بصره است، برای این کار به کوفه می فرستد.

ابن زیاد، کوفه را در مشت خود می گیرد. سخت گیری ها و بگیر و ببند ها شروع می شود. هواخواهان امام، غربال می شوند. تا جایی که مسلم در کوفه تنها می ماند. ولی من هم چنان با او هستم که خواست امامم هست. امامی که لبیکش را پس از گذر زمان، قرن ها پس از حادثه ی کربلا شنیده و با چشم باز به یاریش آمده ام.

خدای من چه می بینم !؟ مسلم تنهای تنهاست. به قدری عرصه بر او تنگ شده است که چاره ای جز پنهان شدن در خانه ی زنی به نام طوعه ندارد. عاقبت نیز مخفیگاهش توسط فرزند همان زن، لو می رود و به دست یکی از شقی ترین مردان عالم به شهادت می رسد. پر می کشد و می رود تا هم چنان حسین (ع) در کوفه بی یار و یاور بماند.

و من هراسان بر توسن خیال سوار و راهی مکه می شوم. ترس و وحشت چنان بر جانم چنگ انداخته است که به دست و پای امام می افتم و عرض می کنم : « یابن رسول الله ! پدرم و مادرم به فدایت، کوفه دیگر جای امنی نیست. من بر جان شما بیمناکم. از رفتن به کوفه صرف نظر کنید. احساس می کنم دارم از امام دور می شوم. صدای هل من ناصر ینصرنی اش ضعیف و ضعیف تر به گوشم می رسد. ولی پیش از آن که برای همیشه پا از صراط مستقیم بیرون نهاده و برای همیشه از مغضوبین گردم، به خود می آیم و اظهار ندامت و پشیمانی می کنم. و امام مهربانانه دست بر سر و رویم می کشد و باز مرا در جمع عاشقانش می پذیرد.

امام پس از دریافت نامه مسلم به همراه یاران و اهل بیتش مکه را به قصد کوفه ترک می کند. و من هم با او همراه می شوم. در این راه پر نشیب و فراز، گه گاه عاشقانی پروانه وار گرد شمع وجودش حلقه می زنند و به جمع کاروان حسینی می پیوندند. بیست منزل این چنین طی می شود. امام در هر منزل به روشنگری اذهان و افکار می پردازد و گروهی را با خود همراه می کند.

خبر شهادت مسلم و هانی به کوفه می رسد. این خبر حکایت از وضعیت اسف بار کوفه دارد. امام یارانش را فرامی خواند و می فرماید : « می بینید که وضعیت چگونه است؛ من بر این عقیده ام که این قوم مرا تنها خواهد گذاشت، هرکسى اراده رفتن دارد، برود. » کسانى که در راه به او ملحق شده بودند، می روند و کسانى که از مکه او را همراهى می کردند و شمار اندکى از آنان که در راه به او پیوسته بودند، می مانند.

باز هم ترس و هراس بر من مستولی می شود. طوری که چهار ستون بدنم به لرزه می افتد. کم مانده است باز هم پا پس بگذارم. ولی من که یک بار تا مرز انحراف از صراط مستقیم پیش رفته بودم بر خود نهیب می زنم که تو این همه راه را از ورای زمان و مکان پس از گذشت این همه سال از قیام کربلائیان به این جا آمده ای تا به جمع کوفیان بی وفا بپیوندی و امام و مقتدایت را تنها بگذاری یا به یاریش بشتابی و ثابت کنی که قیام او مکان و زمان نمی شناسد و فریاد هل من ناصر ینصرنی اش تا دنیا دنیاست، به گوش عاشقانش می رسد و لبیک می شنود !؟

امام بحران روحیم را می بیند ولی به روی مبارکش نمی آورد و مرا هم چنان مورد لطف و مرحمت قرار می دهد. و بار دیگر آرامش و طمانینه به قلبم بازمی گردد و در خیل همراهان امام می مانم.
ابن زیاد، همه ی راه های ورود و خروج کوفه را می بندد تا ارتباط بین امام و شیعیان کوفه به طور کامل قطع شود. به این هم بسنده نمی کند و سپاهی چهار هزار نفری به فرماندهی حصین بن نمیر برای مراقبت از منطقه ی میان قادسیه تا قطقطانه اعزام می کند تا اجازه ندهد احدی به حسین بن علی (ع) بپیوندد. یکی از سپاهیانی که راه را بر امام سد می کند، سپاه حر بن ریاحی است. سپاه حر، قسمتی از سپاه چهار هزار نفری حصین بن نمیر است که در منطقه ی وادی السباع به کاروان امام می رسد.

امام خطاب به حر می فرماید : « یاری دهنده ی مایی یا بازدارنده ؟ » حر می گوید : « باز دارنده. » و از امام می خواهد که با او به کوفه بیاید. امام نمی پذیرد و قصد بازگشت به طرف حجاز می کند و می فرماید : « اگر ما را نمى خواهید و حق ما را نمى شناسید، و رأى شما برخلاف نامه هایى است که فرستاده اید، از همین جا باز می گردیم. »

حر، مانع می شود و می گوید : « فعلا دستور جنگ با شما را ندارم. بنابراین صبر می کنم تا دستور برسد. »

امام هم چنان می کوشد تا از کوفه دور شده به سمت بادیه حرکت کند. اما حر مانع می شود تا به کربلا می رسند. جایی که به آن نینوا می گویند. در آن جا دستوری از جانب ابن زیاد به حر می رسد که امام را در جایی بدون آب و سر پناه فرود آورد. امام اجازه می خواهد تا در قریه نینوا یا غاضریه توقف کند. اما حر اجازه نمی دهد. سرانجام، در جایی که آب و آبادی نیست توقف می کنند.

زهیر از امام می خواهد تا جمعیت دشمن اندک است جنگ را آغاز کنند ولی امام نمی پذیرد و می فرماید : « تا جنگ را آغاز نکنند ما شروع کننده نخواهیم بود. »

به این ترتیب، امام روز دوم محرم در کربلا فرود می آید. در آن جا خیمه ای برای خود و اهل بیتش بر پا می کند و سایر یارانش نیز در اطراف امام، خیمه می زنند.

زمانى که ابن زیاد خبر توقف امام در کربلا را می شنود، نامه ای می نویسد و در آن خطاب به امام می گوید: « ای حسین! امیرالمؤمنین به من دستور داده است خوب نخوابم و سیر نخورم تا آن که یا تو را بکشم یا تسلیم دستور یزید کنم. »

چون نامه به امام می رسد، آن را بی جواب می گذارد و می فرماید: « رستگار نخواهند شد کسانى که رضاى مخلوق را به قیمت سخط خالق می خرند. »

بی جواب گذاشتن پاسخ نامه ، عبیدالله را خشمگین می کند و عمر بن سعد را که قرار است بر رى وهمدان حکومت کند و آماده رفتن است، مأمور جنگ با امام می کند. عمر ابتدا نمى پذیرد، اما وقتى احساس می کند ممانعت از دستور او به منزله لغو حکم حکومت رى و همدان است، با وجود مخالفت طایفه اش بنى زهره که از خاندان هاى قریش است می پذیرد.

لشکر عظیم عمر بن سعد روز ششم محرم به کربلا می رسد. عمر روز هفتم جریان آب فرات را به روی کاروان امام می بندد و آنان را از حق استفاده از آب محروم می سازد. روز نهم محرم آثار تشنگی چنان بر اصحاب امام غالب می شود که امام سپاهی پنجاه نفرى با بیست ظرف آب به فرماندهى برادرش عباس و نافع بن هلال برای کنار زدن لشکر عمرو بن حجاج مامور آوردن آب می کند.

به محض رسیدن سپاه امام به شریعه فرات، عمرو بن حجاج راه را بر آنان سد می کند و می پرسد : « برای چه منطوری آمده اید ؟ » نافع می گوید : « برای بردن آب از فرات. » عمرو می گوید : « فقط خودت می توانی از آب فرات بنوشی. »
نافع می گوید: « چگونه من آب بنوشم و حسین تشنه باشد ؟ » بعد، بین دو سپاه درگیری رخ می دهد و نهایتا موفق می شوند ظرف های خود را از آب پر کنند و برگردند.

عصر تاسوعا، ابن سعد، سپاه کوفه را با فریاد ” ای سپاه خدا سوار شوید! ” پس از نماز عصر به نبرد با امام می فرستد. عباس، به همراه بیست نفر از جمله زُهَیر بن قین و حبیب بن مظاهر با او مقابله می کند.

در پایان روز تاسوعا، امام توسط عباس پیشنهاد موکول نمودن جنگ به روز بعد را مطرح می کند که پذیرفته می شود.

شب عاشورا، امام اصحاب و افراد خاندانش را فرامی خواند و بعد از حمد و ثنای الهی رو به آنان کرده و می فرماید : « فردا جنگ خواهد شد؛ شما از ناحیه من آزادید تا از تاریکى شب استفاده کرده، این محل را ترک کنید. دشمن در پى من است؛ اگر مرا در اختیار داشته باشد، به شما کارى ندارد.»

شک و تردید به جانم چنگ می اندازد. با خود می گویم امام چه طور با این جمعیت قلیل می خواهد به جنگ خیل عظیم دشمن برود !؟ نکند همین تعداد اندک هم از تاریکی شب استفاده کرده راه خود را بگیرند و بروند !؟

به یاد می آورم که بیست میلیون زائر در اربعین حسینی راهی کربلا هستند تا به یاری امامشان بشتابند. آهسته از جایم بلند می شوم. خیمه را ترک می کنم. به دنبال زائرین روانه می شوم. ولی هر چه فریاد می زنم کسی صدایم را نمی شنود. انگار به دنیای دیگری تعلق دارند.

بر می گردم تا به همان جمع اندک بپیوندم، ولی دیگر دیر شده است. امام تنهاست. تنهای تنها در گودال قتلگاه. و من بر سر دو راهی می مانم.

پلک هایم از هم فاصله می گیرند. در جمع بیست میلیونی زائرین حسینی هستم. همه یک صدا فریاد می زنند : « لبیک یا حسین (ع) ! »

*مدرس دانشگاه