خاک بر سرمان!

روزنامه “خبر جنوب” -پرشمارگان ترین نشریه جنوب ایران- امروز چهارشنبه 29 بهمن ماه گزارش جالب و در عین حال تکان دهنده ای از وضعیت ریزگردها منتشر کرده است.

به گزارش “توریسم آنلاین” گزارش این روزنامه با عنوان “خاک بر سرمان!” به مشکل ریزگردها در استانهای خوزستان و فارس پرداخته و این پرسش مهم را مطرح کرده که “با فراگیر شدن ریزگردها،گردشگری فارس به چه سرنوشتی دچار خواهد شد؟”

“خبر جنوب” همچنین از دریاچه مهارلو به عنوان کانونی خطرناک برای انتشار ریزگردهای سمی نام برده است.

متن کامل این گزارش هشدار دهنده را در ادامه بخوانید:

زمستان امسال به جای باران، خاک از آسمان خوزستان می بارد؛ به همین خاطر دنیا برای مردم این استان تنها یک رنگ دارد؛ خاکستری، رنگ ریزگردهای معلق در هوا. اکنون مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان به «خبرجنوب» مي گويدجهت وزش بادهای پرغبار از شمال شرق به جنوب غرب است. با این اظهارات نگرانی بابت گسترش پدیده ریزگردها به استان های نزدیک از جمله فارس شدت می گیرد. اما آنچه بیشتر نگران کننده به نظر می رسد وضعیت داخلی استان فارس است.

به تازگی نتایج پژوهش هایی در اختیار سرویس گزارش «خبرجنوب» قرار گرفته که نشان می دهد کانون های گسترده ریزگرد در داخل استان در حال شکل گیری است؛ با این تفاوت که ریزگردهای داخلی این استان با خود سمومی چون کادمیوم، سرب و رادیو اکتیو را حمل می کنند؛ چیزی که شاید به زودی رنگ دنیا را پیش روی مردم فارس سیاه کند.

ریزگردهای سمی در نفس مردم شیراز؟

کارشناسان پیش بینی می کنند کانون های داخلی ریزگرد در استان فارس به سمومی چون کادمیوم سرب، روی، نیکل، کبالت و همچنین مقداری مواد رادیو اکتیو شامل پلونیوم، رادیوم، تریوم و سزیوم آغشته باشند. شاید اگر نمایندگان فارس در مجلس نسبت به این خطر اطلاع پیدا می کردند آنها هم به همراه نمایندگان خوزستان و به نشانه اعتراض با ماسک بر روی صورت خود در جلسه علنی مجلس حضور پیدا می کردند؛ البته با این تفاوت که به باور کارشناسان ریزگردهای داخلی فارس از ریزگردهایی که از بیابان های عراق، اردن و عربستان می آیند خطرناک تر خواهند بود. آن طور که احمدرضا لاهیجان زاده مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان درباره وضعیت این استان به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید علاوه بر ریزگردهای خارجی، بخشی از گرد و غباری که وارد تنفس مردم خوزستان می شود منشا داخلی دارند. او ادامه می دهد: «جهت وزش باد از شمال غرب به سمت جنوب شرق است و این کریدور استان خوزستان را درگیر می کند. البته ما تجربه هاییاز سال های قبل داریم که ریزگردها از خارج از کشور وارد استان شده اند. با این حال ادامه روند خشکسالی در داخل استان احتمال تشدید پدیده ریزگردها را بیشتر می کند.»

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان می افزاید: «کانون های داخلی ریزگرد در نقاط مختلف استان پراکنده هستند و در محدوده های جنوب شرق، غرب و شمال غرب استان قرار گرفته اند. از آن جمله مناطق جنوبی تالاب هورالعظیم، منطقه فکه، غرب شهرستان شوش، جنوب شرق اهواز، ماهشهر، هندیجان و ماهشیر را می توان نام برد.»
طبق اعلام لاهیجان زاده بخش گسترده ای از این کانون ها دارای پوشش رسی و ماسه ای هستند که بخش رسی طی سال های اخیر با مشکلاتی چون خشکسالی های مستمر، کاهش چشمگیر بارندگی و کم شدن آورد آب رودخانه و همچنین کاهش مساحت تالاب ها روبرو بوده است. آن طور که به نظر می رسد بخشی از این کانون هایی که در خوزستان شکل گرفته بر فارس هم اثر می گذارند به ویژه اینکه بسیاری از آنها در نزدیکی استان فارس قرار دارند و همچنین جهت وزش باد هم از شمال غرب به سمت جنوب شرق است. افزون بر این شرایط مشابهی در فارس وجود دارد. با این تفاوت که شرایط در فارس خطرناک تر به نظر می رسد.
حميد مصباح، پژوهشگر منابع طبيعي به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید مواد مختلفی را در يكي از کانون های داخلی ریزگرد در استان فارس شناسایی کرده است؛ از جمله مواد رادیو اکتیو. به باور این پژوهشگر منابع طبیعی سرچشمه مواد رادیو اکتیو در درياچه مهارلو به آزمایش های هسته ای در اروپا و همچنین انفجار نیروگاه هسته ای چرنوبیل در دهه 1986 میلادی بر می گردد. به باور او، این مواد وارد جو شده اند و پس از ورود به چرخه آب همراه با بارش وارد اراضی شده و به دریاچه مهارلو راه پیدا کرده است. مصباح تالاب های استان را یکی از کانون های داخلی ریزگرد در فارس می داند که به احتمال زیاد به زودی فعال خواهند شد.

همزمان امیرحسین حکمت نیا، کارشناس و فعال گردشگری به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید گسترش پدیده ریزگردها مانع اصلی توسعه گردشگری در استان فارس خواهد بود. این اظهارات در شرایطی بیان می شود که بسیاری از مسئولان توسعه گردشگری را فرصت خوبی برای جایگزینی بخش کشاورزی در فارس می دانند زیرا کشاورزی با بروز بحران آب در این استان به بحران خورده و طبق اطلاعات موجود موج مهاجران از روستاها به شهرهای بزرگ فارس روانه شده است. به این ترتیب احتمال اینکه ریزگردها تیرخلاص را به صنعت رو به رشد گردشگری در فارس شلیک کنند بیشتر می شود. مصباح بیان می کند: «در اين تحقيقات سؤالي را مطرح کردم اينكه فرسایش بادی در چه شراطی عمل می کند؟ پاسخ این است كه وجود پهنه های رسوبی ریزدانه در اندازه رس، ماسه و لای، وجود پهنه رسوبی یا خاکی بدون لایه محافظ و پوشش گیاهی، وجود ذرات خاک خشک و همچنین وجود عامل انتقال (باد) از عوامل اين فرسايش است.»

او می افزاید: «این پدیده در شرایطی که ریزگردها با آلاینده هایی چون فلزات سنگین، ذرات نمک و یا مواد رادیواکتیو مخلوط باشد خطرناکمی شود. اینک باید پرسید آیا چنین شرایطی در فارس وجود دارد؟ پاسخ مثبت است و نه تنها این شرایط وجود دارد بلکه در آینده هم با آن روبرو هستیم.»

مهارلو، بختگان و نقش انسان در خشکاندن آنها

این پژوهشگر منابع طبیعی تاکید می کند که عرصه های بیابانی در جنوب، شرق و شمال استان فارس بیشترین خطر را دارند. این محدوده شامل شهرستان های لامرد، لارستان، مهر، زرین دشت، داراب، نی ریز و آباده می شود. اما مناطق خطرناک تر محدوده های اطراف دو تالاب بزرگ استان فارس هستند که جمعیت انسانی گسترده ای در حاشیه آنها زندگی می کنند؛ یکی اطراف تالاب بختگان و دیگر دریاچه مهارلو. اولین مورد در نزدیکی شهرهایی چون داراب، استهبان و نی ریز قرار دارد و دومی در همسایگی کلانشهر یک میلیون و 800 هزار نفری شیراز. مصباح می گوید: «پژوهش ها نشان داده که تا 3 دهه دیگر خشکسالی ادامه دارد و خشک بودن تالاب ها شرایط مساعدی را برای تبدیل آنها به کانون ریزگرد فراهم می کند. حال اگر به دلایل طبیعی یا انسانی مانند ساخت سد، آب بر روی دریاچه ها قطع شود این وضع تشدید خواهد شد.»

او می افزاید: «هم اکنون در بالادست بختگان سه سد درودزن، سیوند و ملاصدرا قرار دارند و همچنین در بالادست دریاچه مهارلو هم سد تنگ سرخ ساخته می شود. افزون بر این بیشترین ظرفیت منابع آب زیرزمینی را مورد استفاده قرار داده ایم و این روند را ادامه می دهیم. با این وضع، تالاب ها در آینده نزدیک تبدیل به سرچشمه ریزگردها می شوند.» این پژوهشگر برای اثبات مدعای خود شواهدی را ارایه می کند. از آن جمله نصب سه دستگاه حساس به ریزگرد در روستاهای کمال آباد، سیف آباد و کوهنجان در شرق دریاچه مهارلو از نیمه مهر 92 تا یکم آبان آن سال. این دستگاه ها در اين مدت 60 تا 75 میکروگرم بر مترمکعب ریزگرد جمع آوری می کنند. همچنین طبق اعلام مصباح در اطراف بوته های مهارلو و بختگان ذرات ماسه و رس جمع شده است و این مناطق شاهد بروز طوفان های گرد و خاک بوده اند. او بیان می کند:
«به خاطر شدت فرسایش زمین ها در بالادست دشت ها و تالاب های استان پهنه های رسوبی بزرگی را در استان داریم. همچنین در اندازه گیری دیگری كه در غرب شهر شیراز انجام دادیم، طی آن مخلوطی از رس، ماسه و لای مشاهده شد. این رسوب ناشی از تغییر کاربری مراتع و جنگل ها به زمین های کشاورزی است.»مصباح تاکید می کند: «در اندازه گیری هایی که انجام دادم میانگین رسوبی که از تنگ سرخ به مهارلو وارد می شود حدود 8 هزار میلی گرم در لیتر بود که این رقم بالایی است بنابراین زمینه تولید رسوب فراهم است. افزون بر این نوع رسوبات در مهارلو تا عمق یک متری از نوع رس و لای است که این نوع رسوب آماده حرکت هستند.» او شاهد دیگری را هم ارایه می کند؛ تصاویر ماهواره ای. طبق اعلام این پژوهشگر منابع طبیعی اراضی بدون پوشش گیاهی اطراف دریاچه مهارلو در سال 66 چیزی بیش از 71 کیلومتر مربع بوده که در سال 80 به 93 کیلومتر مربع و در سال 92 به 117.7 کیلومتر مربع رسیده است. بر این اساس از سال 66 تا 80 حدود 23 درصد و از 81 تا 92 حدود 21 درصد به مساحت اراضی بدون پوشش اطراف این دریاچه افزوده شده است. همچنین اراضی مرطوب اطراف مهارلو در سال 66 حدود 90 کیلومتر مربع بوده که در سال 80 به 32 کیلومتر مربع و در سال 92 به 16.4 کیلومتر مربع کاهش پیدا کرده است؛ این یعنی کاهش 82 درصدی اراضی مرطوب از سال 66 تا 92.
عامل مهم دیگر در این حوزه، شدت وزش باد است. مصباح می گوید: «در مطالعاتی که درباره شدت وزش باد طی سال های 50 تا 90 انجام دادم به این نتیجه رسیدم که اگر سرعت وزش باد بین 4 تا 4.5 متر بر ثانیه باشد، رسوبات منتقل می شود. این در حالی است که سرعت 62 درصد بادهای ایستگاه شیراز بین 9 تا 12 متر بر ثانیه است و بنابراین باد می تواند در شعاع 20 کیلومتری اطراف ذرات را جابه جا کند و هرچه ذرات کوچکتر باشد این مساحت می تواند تا شعاع 100 کیلومتری اطراف گسترش یابد.»

کدام سموم؟

مهمترین پرسش این است: «آیا ذرات گرد و غبار مسموم هستند؟» مصباح پاسخ می دهد: «تحقیقات آقایان فرقانی در سال 88، کوچ مشکیان در سال 73 و مصباح در سال 90 به این نتیجه رسیده که رسوبات مهارلو دربردارنده آلاینده های سمی به ویژه آرسنیک، کادمیوم، سرب، نیکل، روی و کبالت هستند.»
این پژوهشگر منابع طبیعی می افزاید: «در پژوهشی که خود انجام دادم چهار ماده رادیوم، پلونیوم، سزیوم و تریوم به مقدار کمی شناسایی شد. این مواد در نتیجه آزمایش های هسته ای در اروپا و همچنین انفجار نیروگاه چرنوبیل بوده که وارد جو شده اند و پس از ورود به چرخه آب، همراه با بارش وارد اراضی شده و به مهارلو راه پیدا کرده اند. مراجع علمی خارجی هم این نکته را تایید می کنند.» او نتیجه می گیرد: «این رسوبات آلودگی بالایی دارند و تبدیل آنها به ریزگرد بسیار خطرناک است. این در شرایطی است که با کاهش بارش هااین وضع تشدید می شود و ما با استفاده بی رویه از آب های زیرزمینی، قطع آب بر روی تالاب ها با سدسازی و… این وضع را شدیدتر می کنیم.
اینک باید پرسید چرا حاضر نیستیم رفتار خود را در برابر طبیعت اصلاح کنیم؟» گفته می شود که گرد و غبار در شرایط طبیعی از آلودگی هوای ناشی از سوخت، خطرناک تر است. شهلا کوثری، کارشناس بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید: «ریزگردها احتمال دارد با خود ویروس و باکتری را حمل کند. ذرات گرد و غبار همچنین می توانند با دی اکسید کربن تجمع کرده و با تراکم و رسوب در ناحیه تحتانی ريه کارایی سیستم تنفسی را کاهش دهند.» او به مردم پیشنهاد می کند: «در این شرایط بهتر است شهروندان و به ویژه گروه هایی چون سالمندان، بیماران مبتلا به بیماری های تنفسی، کودکان و… در خانه بمانند.»

تیرخلاص به گردشگری فارس

با بروز بحران آب در فارس مسئولان یک راه تازه برای تامین معیشت اهالی استان به جای کشاورزی یافته اند؛ توسعه گردشگری. از آنجا که در سال های اخیر گردشگران بیش از تماشای آثار تاریخی به مشاهده زندگی معمول مردم علاقه پیدا کرده اند فرصت تازه ای برای گسترش گردشگری به شهرها و روستاهای کوچک استان به دست آمده است. با این حال امیرحسین حکمت نیا،کارشناس و فعال صنعت گردشگری به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید وجود ریزگرد مانع اصلی توسعه گردشگری خواهد بود. او می افزاید: «هفته پیش به استان خوزستان سفر کردیم و مردم از ما می پرسیدند با وضع هوای خوزستان چرا به این استان سفر کرده ایم. جالب است که با وجود این پدیده هایطبیعی حتی جامعه میزبان هم نسبت به توسعه گردشگری اعتماد ندارد.» او می افزاید:«آب و هوا عامل مهمی در گردشگری است و ریزگردها و مشکلات طبیعی میزان جذابیت مقصد را کاهش می دهد. هم اکنون با اینکه جاذبه های گردشگری مهمی در خوزستان وجود دارد گردشگری جزو اولویت های توسعه این استان قرار ندارد. این در حالی است که برای کشور ما گردشگری راهی برای توسعه پایدار به شمار می رود.»

نماینده جهرم: محیط زیست پاسخگو نیست، به دولت تذکر می دهم

اینکه وضع هوا در خوزستان به این روز بیفتد غیرقابل پیش بینی نبود. مهرماه سال 92 موسسه کوارتز براساس اطلاعات سازمان جهانی بهداشت، اهواز را آلوده ترین شهر جهان نامید. با این حال و طی روزهای اخیر رئیس سازمان محیط زیست کشور به خاطر تاخیر در سفر به خوزستان مورد انتقاد قرار گرفت. معصومه ابتکار دلیل تاخیر در سفرش را این گونه اعلام کرد:«می خواهم با دست پر به خوزستان بروم.» ابتکار سرانجام روز سه شنبه وارد این استان شد. با این حال و آن طور که به نظر می رسد دست خانم ابتکار برای فارس خالی است. به همین خاطر محمدرضا رضایی، نماینده جهرم در مجلس شورای اسلامی به سرویس گزارش «خبرجنوب» مي گويد باید با جدیت تلاش شود تا سازمان محیط زیست به زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی در آید تا پاسخگویی این سازمان بیشتر شود. او می افزاید: «با خشکیدن دریاچه ها عاملی آلاینده در استان شکل می گیرد. این وضع به ویژه در دریاچه مهارلو که سال ها محل ورود فاضلاب شیراز بوده می تواندبحران آفرین باشد. اکنون باید سازمان محیط زیست را تبدیل به زیرمجموعه جهاد کشاورزی کنیم تا پاسخگویی این سازمان بیشتر شود.»
این نماینده مجلس می افزاید: «محیط زیست قابلیت پاسخگویی به حل مشکلات را ندارد و ما این را بارها گفته ایم و تذکر داده ایم ولی توجه نشده است. دولت باید از بحرانی شدن وضع تالاب ها در فارس جلوگیری کند وگرنه باید چند صد برابر هزینه پیشگیری را صرف سلامت مردم کنیم و من در این زمینه به دولت تذکر خواهم داد.»بحران های طبیعی برای مردم فارس بیش از هر استان دیگری قابل احساس است چون سال هاست که معیشت این استان بر پاشنه کشاورزی می چرخد.

با اینکه فارس برای چندین دهه بخش بزرگی از گندم و محصولات کشاورزی خوراکی کشور را تامین کرده ولی هرگز صنعتی نشده و اقتصاد آن تک محصولی مانده است. اینک باید دید آیا این استان یک بار دیگر هم از بی توجهی دولت آسیب خواهد دید؟ به ویژه اینکه این بار بیش از وضع اقتصادی، سلامت شهروندان این استان در معرض خطر قرار گرفته است.