فرهنگ مردم داریون / قسمت یکصد و پنجم: ادامه آداب و رسوم ملی و محلی داریون

به کوشش: جلیل زارع

• مراسم عاشورا

محرم را “ماه حسین” می گفتند و عزاداری آن از نخستین شب محرم آغاز می شد و سیزده روز ادامه می یافت. دو مکان اصلی برای این منظور وجود داشت که عبارت بود از دو مسجد با بنای نسبتا قدیمی از جنس بقیه خانه های روستا. یکی مسجد جامع نام گرفته بود و دیگری به نام سازنده آن مسجد “حاجی جان قلی” نامیده می شد. بعدها مکان دیگری نیز مانند حسینیه بدان افزوده گشت.
عزاداری تنها به شکل سینه زنی صورت می گرفت. در آغاز، بلندگو و سِنج نبود و عزاداران با ریتم نوحه خوان، هماهنگ می شدند و جواب می دادند. بعد ها نخست بلندگوهای دستی و پس از آن سنج وارد مراسم سینه زنی شد.
عزاداری عموما کار مردان بود، یکی از دست ها را روی شانه دیگری می گذاشتند و حلقه وار آهسته آهسته می چرخیدند و با دست دیگر سینه می زدند. زن ها معمولا نقش تماشاچی داشتند. دور تا دور مسجد می نشستند و نظاره گر بودند.
از جمله کارهایی که در اوایل محرم یا حتا چند روز پیش از آن صورت می گرفت بستن عَلَم، درست کردن حجله قاسم و دایر کردن تعزیه بود. برای بستن علم که به یاد عزیزی از دست رفته بسته می شد یک تیر چوبی بلند و یک تیر چوبی کوتاه تر مانند صلیب روی هم قرار می دادند و گوشه های مثلث به وجود آمده را با طناب یا چوب به هم وصل می کردند. سپس سطح آن را با پارچه های رنگین می آراستند و قاب عکس کسی را که علم به یاد او بسته شده بود، در جلو علم نصب می کردند. گاه آینه ای نیز بدان افزوده می شد.
در شب های سینه زنی از هیات دعوت به عمل می آمد که برای بردن علم به خانه فرد مورد نظر بروند و آن ها ضمن نوحه سرایی و سینه زنی علم ها را به محل عزاداری می آوردند.
هر شب نوحه ی خاص خود داشت؛ به ویژه شب تاسوعا که به حضرت عباس (ع) اختصاص یافته بود و نوحه هایی خوانده می شد که رشادت و وفاداری آن حضرت را به تصویر می کشید، عزاداری تا نیمه شب ادامه می یافت. در پایان، “یا حسین” می کشیدند و دعا می کردند و مراسم تمام می شد.
روز تاسوعا، عزاداری زودتر آغاز می شد. ساعت ۳ – ۴ بعد از ظهر، مردم برای نوحه خوانی و سینه زنی جمع شده بودند. نوحه هایی که در این وقت خوانده می شد بیش تر خاص روز تاسوعا بود. با این حال، برخی مداحان که عموما افراد میانسال یا کهن سال بودند سعی می نمودند نوحه ها را طوری انتخاب کنند که کلیه حوادث را از زمان ورود امام حسین (ع) و یارانش به دشت کربلا، بستن آب به روی آنان، وفاداری حضرت عباس (ع) و سقایت او، توبه حر و شهادت اصحاب را کامل و به ترتیب بیان کنند.
این نوحه ها با سوز و گداز صادقانه خوانده می شد؛ از این رو با وجود سادگی شعر و لحن نوحه، عزاداران را بیش از امروز متاثر می کرد.
نوحه خوانی در این روز تا غروب آفتاب ادامه می یافت. آن گاه، برای چند ساعتی استراحت و نماز و شام بود و پس از آن، عزاداری شب عاشورا با شدت و حال و هوای خاص آغاز می شد و تا نیمه های شب به درازا می کشید.
شب عاشورا، مهم ترین شب نوحه سرایی بود. در این شب، تقریبا همه ی مردم، زن و مرد، کوچک و بزرگ و حتا کسانی که اعتقاد کم تری به دیانت داشتند به خیل عزاداران حسینی می پیوستند.
مردم با شور و سوز و گداز، سینه می زدند به گونه ای که پیراهن آن ها پاره می شد. برخی نیز لخت می شدند و بدون پیراهن، سینه می زدند.
صدای “حسین حسین” کم کم اوج می گرفت. سنج ها می کوبیدند و صدای یکنواخت دست هایی که به سینه ها کوبیده می شد همراه با نواهای عاشورایی، فضایی حزن انگیز پدید می آورد که اشک ها را جاری می ساخت.
نزدیک به پایان مراسم، مردم به دو دسته تقسیم می شدند؛ کوچه می بستند و با شدت بیش تری سینه می زدند. یک گروه می گفت : « شب عاشوراست امشب » و گروه دیگر، جواب می داد : « کربلا غوغاست امشب ».

• برگرفته از کتاب “فرهنگ مردم داریون”، نگارش و پژوهش: جلال بذرافکن
• ادامه دارد … (قسمت بعد: ادامه ی آداب و رسوم ملی و محلی داریون)