اخبارفرهنگ مردم داریونهمه

فرهنگ مردم داریون / قسمت پنجاه و ششم: قالی بافی و گلیم بافی در داریون

کار بافتن قالی پس از تدارک دیدن همه ی مقدمات، در یک روز خوب و پس از خوب کردن ساعت4 از صبح زود آغاز می شد. تعداد نفرات برای قالی بافی و زمان تمام شدن آن به اندازه ی قالی بستگی داشت. مثلا کار بافت بزرگ ترین قالی بین 30 تا 40 روز طول می کشید.

به کوشش: جلیل زارع

قالی بافی وِلِ قالیچه بافم دس مریزا
حریر سینه صافم دس مریزا

دمادم می زنی کرکیت به قالی
لیلا گمپ گل دستت مریزا

ازین حاشیه و گل دس مریزا
قالی بافی یک هنر عموما زنانه بود. این هنر، نیازمند دقت، مهارت و ظرافت خاصی بود که از عهده ی هر کس برنمی آمد و سال ها کار و پشتکار می طلبید تا یک دختر بتواند یک قالی باف واقعی شود. در این کار حافظه نیز نقش مهمی داشت. زیرا به خاطر سپردن رنگ ها و نقش ها کار چندان ساده ای نبود.
با این حال تعداد زنان و دختران قالی باف کم نبود. بسیاری از آنان برای دستمزد آن و کمک به درآمد خانواده مجبور به صرف وقت در این باره بودند. این نیاز سبب می شد دختران از سن کم با این کار آشنا شوند. در سال های نخست به عنوان شاگرد و به اصطلاح هنرآموز کار می کردند. کمی که پخته تر می شدند با دستمزد کم تر نسبت به قالی بافان حرفه ای “روی قالی می نشستند.” یعنی به کار قالی بافی مشغول می شدند. در این دوره از کارآموزی از آن جا که نقش های وسط ساده تر و نیازمند مهارت کم تر بود، آن ها بین دو نفر دیگر که نقش های کناری را می بافتند قرار می گرفتند. با به دست آوردن مهارت کافی به عنوان “قالی باف” شناخته می شدند و به راحتی با دستمزد بیش تر به کار گرفته می شدند.
هر قالی باف از ابتدا تا انتها مراحل گوناگونی را پشت سر می گذاشت و تقریبا همه ی کارهای آن را زنان انجام می دادند. حتا برخی از رنگ ها را در خانه می ساختند. رنگ هایی که در ترکیب قالی ها به کار می رفت علاوه بر سیاه و سفید، عبارت بود از: «اوبند، پودی، نقرین، ناری، بونوش1، خانی، پسته ای که به ترتیب به رنگ های قرمز، قرمز کم رنگ که برای پود به کار می رفت، سرمه ای، قهوه ای، قهوه ای تیره، آبی پر رنگ و سبز کم رنگ اطلاق می شد».
برخی رنگ ها کاملا طبیعی بود و در حقیقت پشمی خود رنگ بود که نیاز به رنگ آمیزی نداشت. مانند رنگ های سفید و سیاه.
تا پیش از به راه افتادن کارگاه های رنگرزی، چند رنگ مانند رنگ های ناری، اوبند، بنفش، سیاه، زرد و پسته ای در خانه به عمل می آمد و قادمه ها را با آن ها رنگ می کردند. برای این کار از ساقه ی یک نوع گیاه استفاده می شد که به آن رونیاس می گفتند. هر لایه از این ساقه، رنگی را به دست می داد که به رنگ های دیگر نزدیک بود. با هر بار کوبیده شدن این ساقه، ذراتی که از آن جدا می شد برای رنگ خاصی به کار می رفت. “کو” یا کوبش اول برای تولید رنگ اوبند، کو دوم برای رنگ ناری و کو سوم برای به دست آوردن رنگ بنفش بود. پس از آن که نخ ها را در این رنگ ها می زدند برای ثابت ماندن رنگ ها و پس ندادن رنگ، از پوست لیمو استفاده می کردند. برای این کار، پوست لیمو را می جوشاندند و آب آن را صاف می کردند و پس از خنک شدن، نخ ها را در آن می ریختند.
برای به دست آوردن رنگ سیاه، از پوست انار و زاغ سیاه استفاده می شد. پوست انار را می کوبیدند و آن را شب تا صبح در آب می گذاشتند تا خیس بخورد. سپس آن را کمی می جوشاندند و قادمه ها را در آن می زدند و بیرون می آوردند و آویزان می کردند.
مرحله بعد استفاده از زاغ سیاه بود. پس از جوش آمدن آب، زاغ را در آن می ریختند که بلافاصله رنگ سیاهی به دست می آمد. قادمه هایی را که قبلا با پوست انار رنگرزی کرده بودند در آن می انداختند و رنگ دلخواه خود را به دست می آوردند.2
رنگ زرد و پسته ای نیز از کاه، جاشیر و رونیاس به دست می آوردند. رنگ هایی که با رونیاس به دست می آمد حتما بایست در شست و شوی اول، صبح زود و با آب خنک می شستند تا دوام بیش تری داشته باشد. اما دفعات دیگر نوع آب مهم نبود.
بافتن قالی3
کار بافتن قالی پس از تدارک دیدن همه ی مقدمات، در یک روز خوب و پس از خوب کردن ساعت4 از صبح زود آغاز می شد. تعداد نفرات برای قالی بافی و زمان تمام شدن آن به اندازه ی قالی بستگی داشت. مثلا کار بافت بزرگ ترین قالی بین 30 تا 40 روز طول می کشید. هنگام قالی بافی برای این که حوصله ی آن ها سر نرود معمولا شعرهایی با آهنگ خاص خوانده می شد که در بخش دوبیتی ها خواهد آمد.

قالی ها معمولا در چهار اندازه بافته می شد: «سه گزی، دوگز و نیمی، یک گز و نیمی و سه پارکی5». قالی ها در چهار نقش بافته می شدند که به این نقش ها “حُور”6 می گفتند و آن ها عبارت بودند از: «حور عبدلی، حور کشکولی، حور نفر و حور درازی.» حور کشکولی خود دو نمونه داشت: «کشکولی کوچک و کشکولی بزرگ» و این نام گذاری به توجه به اندازه ی تشت ها7 بود. حورهای کشکولی و نفر بیش تر بافته می شد و تفاوت آن ها عمدتا در تعداد تشت ها بود. حور نفر، 6 تشت داشت و حور کشکولی، 3 تشت.
وقتی کار، کم کم پایان می گرفت، باز به همان صورت که گفته شد “شلّه” کوبیده می شد و نوبت بریدن قالی فرا می رسید. برای این کار پس از ذکر نام خدا و فرستادن صلوات، ابتدا دو ریشه از بالا و دو ریشه از پایین را می بریدند و به هم گره می زدند. هنگام بریدن آن ها می گفتند: « بریدم عمر دشمن، چشم هر چی حسوده کور …»
کار بریدن و گره زدن ریشه ها را در فاصله های نزدیک به هم تکرار می کردند. سپس بقیه ی ریشه ها را می بریدند و قالی را لوله می کردند و اتاق را آب و جارو می نمودند.
گلیم بافی
گلیم بافی یکی از دیگر هنرهای زنانه بود که جهت رفع نیازهای خانواده صورت می گرفت و کم تر جنبه ی فروش داشت. گلیم ها معمولا در اندازه های کوچک یا متوسط و در طرح ساده بافته می شد. در بافت گلیم، مانند قالی، نیاز به برپا کردن کارگاه بود، اما سه پایه و امکانات دیگر آن را چندان نیاز نداشت. تعداد نفرات بافنده و مهارت آنان نیز کم تر بود.
چند نوع گلیم بافته می شد. نوع اول، گلیم نخی بود که با نخ های تار و پود قادمه بافته می شد و معمولا راه راه بود. به این گلیم، گلیم رنگ گفته می شد. نوع دیگر از باریکه های پارچه دورریز می بافتند و از این باریکه ها به جای تار و پود استفاده می شد. نام این نوع “گلیم لکه ای” بود و نسبت به نوع اول، بیش تر بافته می شد.
گونه ی دیگری با نخ های پنبه بافته می شد که نسبت به دو نوع دیگر، اندکی نرم تر و گرم تر بود و به آن گلیم پنبه ای می گفتند. این گلیم ها کاربردهای فراوان داشت؛ حتا در بسیاری از موارد در خانواده های کم درآمد به جای فرش به کار می رفت.
• پانوشت:
1- مخفف بنفش
2- اطلاعات طرز تهیه ی رنگ ها از بانو کشور آل موسی
3- هنگام قالی بافی برای این که حوصله ی آن ها سر نرود معمولا شعرهایی با آهنگ خاص خوانده می شد که در بخش دوبیتی ها بدان ها اشاره خواهد شد.
4- برای توضیح بیش تر ر.ک به بخش باورهای عامیانه
5- گز، واحد اندازه گیری و برابر با 90 سانتی متر بود. واحدهای کوچک تر آن عبارت بود از: «چارک یک چهارم گز، وقّه یک هشتم گز نصف چارک، نیم وقّه یک شانزدهم گز.» مثلا گفته می شد: «امروز یک وقه بافتیم. یا یک پارک جلو رفتیم.»
6- نقش لوزی شکل وسط قالی

• برگرفته از کتاب “فرهنگ مردم داریون”، نگارش و پژوهش: جلال بذرافکن
• ادامه دارد … (قسمت بعد: هنرهای نمایشی در داریون)

امتیاز کاربران: اولین نفری باشید که امتیاز می دهد!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا